Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΩΣ ΑΝΑΧΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΘΙΚΗ ΠΑΡΑΚΜΗ
Της δρος Κωνσταντίνας Παλαμιώτου-Θωμαΐδου
Στον αιώνα μας έχει ολοκληρωθεί πια μια ιδεολογική διαδικασία, που είχε ξεκινήσει ήδη σταδιακά να επικρατεί από τον προηγούμενο , έχει γίνει δηλαδή μια τραγική αντιστροφή της πραγματικότητος: κυριαρχεί το μακιαβελικό ψεύδος ότι ο σεβασμός προς τις ηθικές αξίες αποτελεί δείγμα αδυναμίας.
Ωστόσο, ακριβώς αυτός ο σεβασμός του Ηθικού Λόγου είναι το μοναδικό σταθερό πεδίο εφαρμογής αμετάβλητων και διαχρονικών αξιών στην μεταβαλλόμενη και παραπαίουσα εποχή μας. Παγκοσμίως σήμερα υπάρχει η στρεβλή αντίληψη ότι ο καθένας είναι ελεύθερος να πράττει όπως θέλει, η κοινωνική τάξη έχει διαταραχθεί, πολλά κοινωνικά εγκλήματα διαπράττονται επανειλημμένως, με αποτέλεσμα αυτή να γίνεται όλο και περισσότερο χαοτική και οι κοινωνίες βρίσκονται σε μεγάλη σύγχυση. Μια από τις αιτίες, κατά τη γνώμη μας η θεμελιώδης, αυτής της σύγχυσης είναι η κατάρρευση των παραδοσιακών αξιών και των μορφών της ηθικής συμπεριφοράς.
Στην πραγματικότητα ολόκληρη η ιστορία του Ανθρώπου είναι η διαρκής προσπάθεια ευρέσεως του κριτηρίου θεμελιώσεως  απόλυτων, διαχρονικών  ηθικών αξιών  Η φιλοσοφία των Αρχαίων Ελλήνων με πρωτεργάτες τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα επεχείρησε να θεμελιώσει τις ηθικές αξίες επί της αληθούς γνώσεως.
 Ακολουθώντας την ελληνική φιλοσοφία στη σύγχρονη εποχή ο Descartes και ο Kant ανέπτυξαν επίσης αξιολογικές θεωρίες επικεντρωμένες στη Λογική.
Ωστόσο, ο Νεοκαντιανισμός  ασχολήθηκε με τις αξίες ως κεντρικό ζητούμενο της Φιλοσοφίας  αλλά διαχώρισε τελείως την Φιλοσοφία, η οποία, καταυτόν, ασχολείται  με αξίες ,από την Επιστήμη, η οποία ασχολείται με γεγονότα.  Από εκεί εκκινεί μια σειρά προβλημάτων, που φτάνει μέχρι τις ημέρες μας: Οι επιστήμονες συνεχίζουν να αναλύουν «γεγονότα» παντελώς ερήμην των αξιών.
Η χρησιμοθηρία και ο πραγματισμός, της δυτικής διανόησης, που ακολούθησαν, αποτελούν υλιστικές προσεγγίσεις των αξιών με αποτέλεσμα τη σχετικοποίησή τους. Ακόμη χειρότερα, η Νιτσεϊκή νοοτροπία, η Αναλυτική Φιλοσοφία και ο Μαρξισμός, αποτελούν αντι-αξιακές φιλοσοφίες, αντιτιθέμενες πλήρως στις παραδοσιακές θεωρίες για τις ηθικές αξίες.
 Η παραδοσιακή άποψη για τις αξίες, που βασιζόταν στην Ελληνική Φιλοσοφία, δεν θεωρείται πλέον σήμερα αποτελεσματική από τους πολλούς. Ως αποτέλεσμα οι σύγχρονες κοινωνίες βρίσκονται σε μεγάλη κοινωνική σύγχυση, όπως προαναφέρθηκε.
Τι επείγει λοιπόν να γίνει; Τι μπορούμε να κάνουμε;
Ο Αριστοτέλης σωστά σημειώνει ότι οι καταστάσεις της ζωής του ανθρώπου διακρίνονται στις «εφ ημιν» και στις «ουκ εφ ημιν», δηλαδή σε εκείνες που μπορούμε να ελέγξουμε και σε εκείνες που δεν μπορούμε. Η πραγματικότητα μέσα στην οποία γεννιόμαστε και ζούμε λοιπόν είναι ένα από τα «ουκ εφ ημιν» πράγματα. καθώς δεν αποτελεί προϊόν επιλογής μας.  Ολόκληρη η ζωή μας εκτυλίσσεται μέσα σ’ έναν φυσικό κόσμο και μιαν ιστορική  πραγματικότητα που μας περιορίζουν. Συνεπώς είμαστε υποχρεωμένοι να ασκήσουμε τις μορφές ελευθερίας, σε εκείνα τα πλαίσια που μπορούμε να ελέγξουμε, να αποφασίζουμε δηλαδή για όσα έχουμε τη δυνατότητα επιλογής αλλά, ως προς αυτά τουλάχιστον, να μην παραμένουμε απαθείς, αναποφάσιστοι, ετερόφωτοι.
Η κοινωνική πραγματικότητα δεν αποτελείται από απλό άθροισμα ατόμων, αλλά από οργανωμένα σύνολα προσώπων. Όταν λοιπόν επιδιώκουμε μιαν συμμετοχική δημοκρατική κοινωνία, αυτομάτως επιδιώκουμε συμμετοχικούς δημοκρατικούς πολίτες, δηλαδή έλλογες και ηθικές προσωπικότητες. Αυτό σημαίνει ότι όλοι μας έχουμε, όχι απλώς δικαίωμα, αλλά καθήκον συμμετοχής στην οργάνωση της κοινωνίας.
Για να συμμετέχουν όμως τα πρόσωπα στη ρύθμιση όχι μόνο της ατομικής ζωής τους. αλλά και στον προσδιορισμό του γενικότερου πλαισίου της , πρώτιστος παράγοντας διαμόρφωσης της ικανότητας τους αυτής είναι η Παιδεία.
Η Παιδεία όχι με την έννοια μόνον των σχολείων και γενικότερα της εκπαίδευσης αλλά η «Διά βίου Παιδεία» δηλαδή η συνεχής δράση της εκάστοτε κοινωνίας και του πολιτισμού της επί των πολιτών,  που λειτουργεί διαρκώς: από το οικογενειακό περιβάλλον, τον σχολικό και εξωσχολικό περίγυρο, την γειτονιά, την Εκκλησία, τον Στρατό. τα ΜΜΕ κ.τ.π. .
Αυτή μάλιστα η Κοινωνική Αγωγή με την ευρύτερη έννοια, η «καθόλου Παιδεία», είναι αναγκαία προϋπόθεση της δημοκρατικής αρετής. Γι αυτό και η γνήσια Πολιτική πρέπει να ανήκει στη σφαίρα της Ηθικής. Η Πολιτική, ως πνευματικό λειτούργημα, αποτελεί μορφή Παιδείας. Ο πολιτικός που ασχολείται μονοδιάστατα με το οικονομικό συμφέρον μεταπίπτει αναγκαστικά σε δημαγωγό «πολιτικάντη» και απομακρύνεται από την έννοια του «παιδαγωγού νομοθέτη» ηγέτη του λαού του.( Άλλωστε ακόμη και η οικονομική διάσταση, σε μακροχρόνια προοπτική, από την κατάλληλη Παιδεία εξαρτάται, για αυτό και πριν από κάθε οικονομική κρίση προηγείται μια βαθύτερη κρίση πνευματικών ,κοινωνικών και ηθικών αξιών, ορατή εγκαίρως, μόνον από τους επαΐοντες, των οποίων τις προειδοποιήσεις και προτροπές συνήθως δεν αποδέχονται  ή αγνοούν οι μάζες.)
Η Παιδεία ,ορισμένως, βρίσκεται και αυτή σε κρίση. Μια κατάλληλη θεωρία για την Παιδεία ικανή να υπερβεί τα προαναφερθέντα αξιολογικής τάξεως προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών, είναι δυσχερές να εντοπιστεί οπουδήποτε και οι σύγχρονες κοινωνίες «πειραματίζονται» με παιδαγωγικά πρότυπα, τα οποία ωστόσο αποδεικνύονται ανεπαρκή καθώς η σκοποθεσία όλων και συνεπώς η θεμελίωσή τους είναι πάντα πραγματιστική δηλαδή υλιστική, και χρησιμοθηρική.( Η τραγική ειρωνεία είναι ότι, τελικώς, ούτε καν αυτή την χρησιμοθηρική σκοποθεσία δεν είναι σε θέση να επιτύχουν, αφού ευλόγως η ευρύτερη ανεπάρκεια ενός συστήματος Παιδείας δεν μπορεί, ως εκ της συστάσεως της, να έχει ούτε μερικά επαρκή θετικά αποτελέσματα.)
Μερικό επακόλουθο αυτής της ευρύτερης αξιολογικής και παιδαγωγικής ανεπάρκειας είναι η κρίση στις σχέσεις διδασκόντων και διδασκομένων: οι πρώτοι έχουν χάσει το κύρος  και  τον ενθουσιασμό για το λειτούργημά τους, που είναι η μεταλαμπάδευση των συμπυκνωμένων γνώσεων του παρελθόντος στη νέα γενιά και ως «αναπόδραστο κακόν»  οι δεύτεροι δεν αισθάνονται σεβασμό για τους πρώτους.
Τα εκπαιδευτήρια όλων των βαθμίδων, από τη στοιχειώδη μέχρι την τριτοβάθμια, έχουν μετατραπεί διεθνώς σε μέρη απλής «εμπορίας της γνώσεως», ενώ η ηθική θεμελίωση των παιδαγωγικών συστημάτων τους εξαντλείται στη ρηχή «πολιτική ορθότητα», μη προχωρώντας σε βαθύτερες και ουσιαστικότερες αξίες.
Τα προβλήματα ωστόσο της Ανθρωπότητας ξεπερνούν αυτές τις μηδαμινές δυνατότητες για μιαν ορθή παιδαγωγία. Η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, η μόλυνσή του, η ανάπτυξη όπλων μαζικής καταστροφής , η εμφάνιση ιδεοληπτικών μορφωμάτων πρόθυμων για κάθε είδους τρομοκρατική ενέργεια, είναι επείγοντα θέματα και συγκλίνουν στο παγκόσμιο αίτημα: Η μονομερώς ανεπτυγμένη επιστήμη και τεχνολογία της εποχής μας πώς θα μπει εκ νέου στην υπηρεσία του Ανθρώπου;
Ο νέος ανθρωπισμός, που οι καιροί απαιτούν, θα προκύψει αναβαπτισμένος στις πηγές από τις οποίες και ο πρώτος Ανθρωπισμός είχε ζωογονηθεί, δηλαδή στο αξιακό σύστημα της κλασσικής Φιλοσοφίας, ενδυναμωμένο με τα εργαλεία της σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας. Τα «μέσα» έχουν αναπτυχθεί και συνεχίζουν αλματωδώς να αναπτύσσονται. Οι «σκοποί» που αυτά υπηρετούν είναι το ζητούμενο, που δεν πρέπει να αφήνει κανέναν επιστήμονα αδιάφορο και ουδέτερο. Με μια φράση λοιπόν αυτό που χρειάζεται άμεσα να προηγηθεί δεν είναι η απόκτηση μονοδιάστατης γνώσης αλλά η ορθή χρήση της γνώσης.
Η ανθρωπότητα χρειάζεται να επανέλθει στην αρχική της δημιουργικότητα, που είναι η δημιουργία με ηθικά μέσα και κίνητρα. Για αυτό οι επιστήμονες του μέλλοντος πρέπει πρωτίστως να είναι πρόσωπα με αρχές, πρόσωπα με χαρακτήρα και μετά δυνατοί επιστήμονες. Διαφορετικά αποτελούν ενδεχόμενο κίνδυνο για την ανθρωπότητα (όπως τόσο τραγικά βιώνουμε στις ημέρες μας από τους φονταμεταλιστές τρομοκράτες με σπουδές ωστόσο στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια της  «πολιτισμένης» Ευρώπης!).
Με άλλους λόγους η Ηθική πρέπει να αποτελεί τη βάση κάθε Επιστήμης. Μόνον έτσι οι επιστήμονες θα γίνουν «ηγέτες» ο καθένας στον τομέα του και η Ανθρωπότητα θα έχει την ελπίδα  να οραματίζεται ένα καλλίτερο μέλλον.
Δρ.Κωνσταντίνα Παλαμιώτου-Θωμαΐδου

Phd. Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών