ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ  
Kωνσταντίνα Κ. Παλαμιώτου
2011




 Το διονυσιακό και το απολλώνειο ως αισθητικές κατηγορίες στο εικαστικό έργο του Dalí Το διονυσιακό και το απολλώνειο 
ως αισθητικές κατηγορίες στο εικαστικό έργο του Dalí
Συγγραφέας: Παλαμιώτου - Θωμαΐδου, Κωνσταντίνα
Εκδότης: Ίδρυμα Παναγιώτη και Έφης Μιχελή
ISBN: 960-7588-11-8
Έτος Έκδοσης: 1998


Κρυφό Σχολειό. Μερικές από τις ιστορικές πηγές





· Στέφανος Κανέλος: Επιστολή στον γερμανό θεατρικό συγγραφέα Ίκεν του 1822. Ο Στέφανος Κανέλος υπήρξε προσωπικός φίλος του Αδαμάντιου Κοραή και του Ρήγα Φεραίου και σκοτώθηκε στην Κρήτη, πολεμώντας (1823-1824) εναντίον των Τούρκων.

· Φώτος Χρυσανθακόπουλος (Φωτάκος): Ο υπασπιστής του Θ.Κολοκοτρώνη έγραψε στα Απομνημονεύματά του, το 1829, σχετικά με τα κρυφά σχολειά, «Μόνοι των οι Έλληνες εφρόντιζον διά την Παιδείαν, η οποία συνίστατο εις το να μανθάνουν τα κοινά γράμματα (στοιχειώδης εκπαίδευση) και ολίγην αριθμητικήν ακανόνιστον. Εν ελλείψει δε διδασκάλου ο ιερεύς εφρόντιζεν περί τούτου . Όλα αυτά εγίνοντο εν τω σκότει και προφυλακτά από τους Τούρκους». Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, τόμος Α, σελ.36, εκδ. Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών, Αθήναι 1974.
· Θεόδωρος Κολοκοτρώνης: «Εις τον καιρό της νεότητος, όταν ημπορούσα να μάθω κάτι τι, σχολεία, ακαδημίαι δεν υπήρχαν. (…) Το ψαλτήρι, το κτωήχι, (οκτάηχος), ο μηναίος (μηνολόγιο), άλλαι προφητείαι, ήσαν τα βιβλία όπου ανέγνωσα» διήγηση του Κολοκοτρώνη στον απομνηματογράφο του, Τερτσέτη, το1846.
Αλλά η Οθωμανική διοίκηση συνέχισε την ανθελληνική της τακτική, με ανυπαρξία στοιχειώδους εκπαιδεύσεως των Ελλήνων υπηκόων της και πολύ αργότερα, στις περιοχές που παρέμειναν αλύτρωτες υπό το ζυγό των Τούρκων.
Ο γάλλος περιηγητής της Ηπείρου Rene Peaux , το 1913 (προ της απελευθερώσεως των Ιωαννίνων) στο έργο Δυστυχισμένη Β.Ήπειρος (σελ.126), σημειώνει σχετικά:
· «Κανένα βιβλίο τυπωμένο στην Αθήνα δεν γινόταν δεκτό στα σχολεία της Ηπείρου. Ήταν επιβεβλημένο να τα προμηθεύονται όλα από την Κωνσταντινούπολη. Η ελληνική ιστορία ήταν απαγορευμένη. Στην περίπτωση αυτή λειτουργούσαν πρόσθετα κρυφά μαθήματα.
Ας δούμε ωστόσο από ποιον άρχισε να αμφισβητείται η ιστορική πραγματικότης του κρυφού σχολειού. Ο Άλκης Αγγέλου στο βιβλίο του Το κρυφό σχολειό: Το χρονικό ενός μύθου, επιχείρησε να ανατρέψει την ιστορική αλήθεια στηριζόμενος στο έργο του γερμανού φιλολόγου Martin Crusius , Turcagraecia, του 1584!!! Όμως μάλλον δεν πρόσεξε καλά ο Αγγέλου την πηγή του γιατί ο ίδιος ο Crusius μεταξύ άλλων αναφέρει εκ μέρους των Ελλήνων και τα ακόλουθα «παράπονα» για την … εκπαιδευτική πολιτική των Οθωμανών Τούρκων: «Σοφίαν γαρ ή μαθήματα, δούλοι όντες, ουκ έχομεν» και «… σοφίας εστερήθημεν βαρβαρωθέντες εν βαρβάροις χρόνοις».
Η ιστορική πραγματικότητα του κρυφού σχολειού είναι αδιαμφισβήτητη και για όσους το αγνοούν τους πληροφορούμε ότι, τηρουμένων των αναλογιών, «κρυφά σχολειά» λειτουργούν και σήμερα στις «αλύτρωτες ελληνίδες πατρίδες» της Τουρκίας, από τους κρυπτοχριστιανούς, οι οποίοι εξισλαμίστηκαν βιαίως μετά το 1922.
δρ. Κωνσταντίνα Παλαμιώτου
H Υπατία, η Αγία Αικατερίνη και η κινηματογραφική ταινία "Agora" Στα παρασκήνια της ιστοριογραφίας
Μεγέθυνση γραμματοσειράς Σμίκρυνση γραμματοσειράς | print Εκτύπωση    send Αποστολή

της Κωνσταντίνας Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Σχολικής Συμβούλου Φιλολόγων, Δρ. Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών
Με αφορμή την πρεμιέρα κινηματογραφικής ταινίας "Agora", σχετικά με τις συνθήκες θανάτου της Φιλοσόφου Υπατίας, ο οποίος εσφαλμένα αποδίδεται σε Χριστιανούς και εμπλέκει και τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Κύριλλο, η κυρία Κωνσταντίνα Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων, Δρ. Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών, δημοσίευσε μια σχετική με το θέμα ενδιαφέρουσα φιλολογική μελέτη της.

Ακολουθεί το κείμενο της μελέτης της η οποία αρχικά αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα freemonks.gr:
Στην Αλεξάνδρεια στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 5ου αιώνα μ.Χ. στην περιρρέουσα φιλοσοφική και θεολογική ατμόσφαιρα κυριαρχούσε η πολυφωνία και η ένταση καθώς και η παρουσία δύο αντιδιαμετρικά αντιθέτων προσωπικοτήτων: του Κυρίλλου Πατριάρχου Αλεξανδρείας και του Επάρχου Ρώμης Ορέστου, ο οποίος συμπαθούσε τους οπαδούς της Εθνικής θρησκείας.

Εκτός από τους χριστιανούς και τους εθνικούς, υπήρχαν ακόμη οι αιρετικοί Νοβατιανοί και οι Ιουδαίοι, οι οποίοι την εποχή εκείνη ήταν οι κατεξοχήν αντίπαλοι των χριαστιανών καθώς, αφενός μεν «έχαναν» από τους κόλπους τους όσους εδέχοντο την Νέα Θρησκεία και απάρτιζαν την ομάδα των νεοφώτιστων Ιουδαιοχρισταινών, αφετέρου δε «διεκδικούσαν» από τους χριστιανούς τον προσηλυτισμό των Εθνικών, οι οποίοι τότε έμοιαζαν να ψάχνουν μια μονοθεϊστική θρησκεία σε αντικατάσταση της θρησκείας των παρηκμασμένων ήδη ειδώλων.

Μέσα σε αυτό το κλίμα οι βιαιότητες των Ιουδαίων εναντίον των Χριστιανών εθορύβησαν τον Πατριάρχη Κύριλλο, ο οποίος μετά το κλείσιμο των ναών των σχισματικών Νοβατιανών, έθεσε ως κατεξοχήν στόχο της αντιπαράθεσής του την ανταπόδωση των βιαιοτήτων των Ιουδαίων με το κλείσιμο των συναγωγών τους. Σε αυτή τη δράση του αντιτάχτηκε πρωτίστως ο Έπαρχος Ρώμης Ορέστης, ο οποίος ήδη είχε προχωρήσει σε διωγμούς, φυλακίσεις και θανατώσεις Χριστιανών.

(Χαρακτηριστικό παράδειγμα ενδεικτικό της εποχής είναι το ακόλουθο: Σε εξέγερση μοναχών κατά του Ορέστου, που ευνοούσε τους Εθνικούς, συνελήφθη ένας από αυτούς ο Αμμώνιος, ο οποίος αφού υποβλήθηκε σε φοβερά βασανιστήρια κατά τη διάρκεια της ανάκρισης απέθανε. Αν και ήταν ταραχοποιός και φανατικός δεν του άξιζε βεβαίως τέτοια τύχη).

Οι Έλληνες της Αλεξάνδρειας ήταν κυρίως Εθνικοί και Χριστιανοί. Ωστόσο ορισμένοι από αυτούς εδέχοντο την Ιουδαϊκή θρησκεία και ονομάζοντο, όπως γνωρίζουμε και από τις Πράξεις των Αποστόλων, προσήλυτοι. Η νεοπλατωνική φιλοσοφία επίσης είχε εκπροσώπους τόσο στην εθνική όσο και στη χριστιανική θρησκεία, ανάλογα με την βαρύτητα που απέδιδαν οι εκφραστές της στην μεταφυσική ή στην ορθολογική εκδοχή των διδασκαλιών της αντιστοίχως.

Στον ιστορικό περίγυρο της εποχής, εξέχουσα γυναικεία προσωπικότης υπήρξε η φιλόσοφος Υπατία αριστοκρατικής καταγωγής, νεαρά, μορφωμένη, ωραία, διακρινόμενη τόσο για τη σοφία όσο και για την αρετή της. Δεν σώζονται συγγράμματά της φιλοσοφικά, είναι ωστόσο γνωστό από παράλληλες ιστορικές πηγές, όπως το λεξικό Σούδας, ότι εξέφρασε την ορθολογική εκδοχή του νεοπλατωνισμού ενώ συγχρόνως ήταν μαθηματικός, γεωμέτρις και αστροφυσικός.

Ορισμένες πληροφορίες για την ίδια έχουμε επίσης από τον μαθητή της Συνέσιο τον Κυρηναίο τον μετέπειτα επίσκοπο Πτολεμαΐδος. (P.G. 66, 132)

Η χαρακτηριστική επιθυμία της για ενάρετο και άσπιλο βίο, καθώς και η επιθυμία της να παραμείνει αγνή υπήρξε από της εποχής της ακόμη παροιμιώδης, όπως και ο απότομος και «τραυματικός» τρόπος που απογοήτευσε όσους την πλησίαζαν με ερωτικού είδους προθέσεις.

Η εξαίρετη αυτή γυναικεία προσωπικότης βρέθηκε στη μέση της θύελλας των θρησκευτικών μηχανογραφιών των Ιουδαίων της Αλεξάνδρειας της εποχής της. Οι συνθήκες θανάτου της είναι σκοτεινές και αδιευκρίνιστες ακόμη σήμερα καθώς υποτίθεται ότι διαμελίστηκε από φανατισμένο όχλο με την προτροπή ή την ανοχή του Πατριάρχου Κυρίλλου, ενώ ως κίνητρο αυτής της άνευ επαρκούς λόγου δολοφονίας θεωρήθηκε η ερωτική της σύνδεση με τον Έπαρχο Ορέστη.
Καμία λογική ωστόσο δεν μπορεί να τεκμηριώσει ως αληθοφανή την εκδοχή αυτή, εφόσον η Υπατία εξαιτίας της ιδεολογικής της αντίθεσης απέναντι στις ερωτικές σχέσεις της εποχής της δεν είχε καμμία τέτοιου είδους σύνδεση με τον Ορέστη (παρά τους «ευσεβείς πόθους» του ιδίου και των εχθρών των Ιουδαίων).

Αντιθέτως ο θάνατός της φαινόταν καταπληκτική «πολιτική» κίνηση για τους Ιουδαίους καθώς με αυτόν οι ίδιοι επέτυχαν ταυτοχρόνως: α) να θανατώσουν την μεγαλύτερη Ελληνίδα φιλόσοφο και επιστήμονα της εποχής της, β) να κατασυκοφαντήσουν τον υπ’ αριθμόν έναν εχθρό τους Πατριάρχη Κύριλλο, γ) να παρουσιάσουν τους χαρακτηριστικά ήπιους, γαλήνιους, ειρηνοποιούς και μακρόθυμους Χριστιανούς εκείνης της εποχής ως αιμοδιψείς δολοφόνους, δ) να δυσφημίσουν τη Νέα Θρησκεία στη συνείδηση των Ελλήνων Εθνικών και ε) να συνδέσουν το πρόσωπο του Ορέστου αρνητικά με τον Κύριλλο και να εδραιώσουν τη συμπάθεια του πρώτου απέναντί τους.

Το ισχυρότερο όμως επιχείρημα όλων είναι ότι η φιλόσοφος Υπατία είχε μεταστραφεί στον Χριστιανισμό. Υπέρ της θέσης αυτής συγκλίνουν τα ακόλουθα ενδεικτικά στοιχεία:

Υπάρχει παράδοση της Ορθοδόξου Χριστιανικής πίστεως ότι η Αγία Αικατερίνη (αν και χρονολογικά ο βίος της τοποθετείται στους χρόνους πριν το 305 μ.Χ. –έτος του μαρτυρίου της- την εποχή του Έπαρχου Κώνστα ή Κέστου, του οποίου μάλιστα θεωρήθηκε θυγατέρα, όχι όμως από έγκυρες ιστορικές πηγές αλλά από συναξάρια) σε φιλοσοφικό διάλογο με 50 σοφούς της εποχής της τους αποστόμωσε μεταστρέφοντάς τους προς τον Χριστιανισμό και ξυπνώντας έτσι το μένος του Ρωμαίου αυτοκράτορος, ο οποίος επεδίωξε και τελικώς επέτυχε τον μαρτυρικό θάνατό της.
Για τη ζωή της Αγίας έχουμε 4 πηγές: τον Συμεών τον μεταφραστή (P.G.116,276-301, τον Αθανάσιο τον Ταχυγράφο και 2 άγνωστους συναξαριστές.

Η περιγραφή αυτή καθώς και η αναφορά στο όνομά της το οποίο ήταν διαφορετικό και έγινε αργότερα, λόγω της αμέμπτου ηθικής της Αεικαθερίνα (αει = πάντα, καθερίνα = καθαρή) και εκ παραφθοράς Αικατερίνα (γενική πτώση: Αικατερίνης, αργότερα δε Αικατερίνη), ισχυροποιεί την υπόθεσή μας ότι η Υπατία και Αγία Αικατερίνη είναι ένα και το αυτό πρόσωπο.

Η βασικότερη ωστόσο παράδοση, η οποία συνδέει τη ζωή της Αγίας Αικατερίνης με αυτή της φιλοσόφου Υπατίας, έρχεται από τη Λαοδικεία της Μικράς Ασίας.

Ο συγγραφέας Β. Μυρσιλίδης αναφέρει στο σύγγραμμά του Βιογραφία της φιλοσόφου Ελληνίδος Υπατίας, Αθήναι 1926, ότι στο χωριό Δενισλί, στο οποίο ο ίδιος υπηρέτησε ως διευθυντής της Σχολής της Ελληνικής Κοινότητας το 1897, στις 25 Νοεμβρίου υπήρχε εορταστική πανήγυρις στην οποία είχε λάβει μέρος και ο ίδιος «εις τιμήν και μνήμην Υπατίας φιλοσόφου και μάρτυρος».

Ακόμη στη βιογραφία του, ο ίδιος αναφέρει ότι στο Δενισλί της Λαοδικείας υπήρχε και ναός «εκ βάθρων εις τιμήν και μνήμην της Υπατίας, της φιλοσόφου και μάρτυρος» και ότι ο Ναός αυτός πανηγύριζε στις 25 Νοεμβρίου «της παρθενομάρτυρος Αγίας Αικατερίνης υπό το όνομα της οποίας τα πλήθη των πέριξ οικούντων πιστών εορτάζουν την σοφήν ρήτορα κόρην Υπατίαν». (Β Μυρσλίδη, Βιογραφία και περιοδικό «Κιβωτός» Νοέμβριος και Δεκέμβριος 1953).

Η Υπατία, Ελληνίς φιλόσοφος και μάρτυρας, προστάτιδα της σπουδάζουσας νεολαίας και ιδιαιτέρως της φιλοσοφίας, τουλάχιστον κατά τη χριστιανική παράδοση της Μικράς Ασίας είναι κατά την αντίληψή μας το ίδιο πρόσωπο με την παρθενομάρτυρα Αγία Αικατερίνα, της οποίας τα οστά ανακαλύφθηκαν τον 8ο αιώνα μ.Χ. στο όρος Χαρήβ και βρίσκονται έως σήμερα στη Μονή Σινά.

Σε κάθε περίπτωση, κι αν ακόμη δεχτούμε ότι όλες οι ομοιότητες του βίου της παραβλεφτούν, ωστόσο είναι εύλογο να διαπιστώσουμε τουλάχιστον αυτό: α) η φιλόσοφος Υπατία υπήρξε χριστιανή και β) η δολοφονία της έγινε κάτω από συνθήκες συνωμοτικού σχεδίου των Ιουδαίων της εποχής εκείνης και καμμιά έγκυρη ιστορική πηγή δεν αποδεικνύει ότι την προκάλεσαν χριστιανοί.


Σημείωση Amen.gr: Η μελέτη της κυρίας  Κωνσταντίνας Παλαμιώτου-Θωμαΐδου δημοσιεύθηκε στο:  http://www.freemonks.gr/index.php?page=news_info&lang=1&id=154

Βιογραφικό της Δρος Κωνσταντίνας Παλαμιώτου

Πτυχιούχος του Φιλοσοφικού τμήματος της Φιλοσοφικής Σχολής Παν/μίου Αθηνών.
Ξένες γλώσσες: Γαλλική, Αγγλική, Γερμανική

Παρακολούθηση Διετούς Μεταπτυχιακού Προγράμματος Παιδαγωγικής Ψυχολογίας και Επιστημολογίας Αριστοτελείου Παν/μίου Θεσ/νίκης.(1982-1984)

Διδακτορικό Φιλοσοφίας με βαθμό 'Αριστα της Φιλοσοφικής Σχολής Εθνικού και Καποδιστριακού Παν/μίου Αθηνών.(1995)

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Καθηγήτρια φιλόλογος στη Δημόσια Εκπαίδευση από το 1987

Κατά τα ακαδημαϊκά έτη 1995-1998 επιστημονική συνεργάτιδα του Τομέα Φιλοσοφίας του Παν/μίου Αθηνών με απόσπαση από τη Β/βάθμια Εκπ/ση

Διευθύντρια του 3ου Γυμνασίου Ηλιούπολης το διάστημα   2002-2008.
Σχολική Σύμβουλος ΠΕ2 Νομού Σάμου το διάστημα 2008-2010

ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ:

ΒΙΒΛΙΑ:

1.Πέντε δοκίμια Φιλοσοφίας της Ιστορίας, Αθήνα 1997.

2.Το Διονυσιακό και το Απολλώνειο ως Αισθητικές Κατηγορίες στο εικαστικό έργο του S.Dali,(διδακτορική διατριβή), Ίδρυμα Π.και Ε.Μιχελή, Αθήνα 1998.

3.Ο Σωκράτης,Πολυμέσα Εκπαιδευτική Μηχανική, Αθήνα 2001.

4.Φιλοσοφικά Μελετήματα,Πολυμέσα Εκπαιδευτική Μηχανική, Αθήνα 2001.

5.Η Ιδιόλεκτος του έργου τέχνης, Πολυμέσα Εκπαιδευτική Μηχανική, Αθήνα 2002.

6. Ανθρώπινες Σχέσεις, Ευγενίδειο Ίδρυμα, Αθήνα 2011

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ-ΣΥΜΜΕΤΟΧΕΣ ΣΕ ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΙΚΑ ΕΡΓΑ:

1.1990:Η εμπειρία στην εξηγητική θεωρία του Karl Popper, στην Διεπιστημονική Επιθεώρηση (τεύχος 1,σσ.11-17)

2.1991:Ηθική ποιότητα ζωής και τεχνοκρατία,στο ''Αξίες.Παράδοση και δημιουργία''(σσ.96-100)

3.1991:Βιούμενος ιστορικός χρόνος,στο ''Η ελευθερία ως θυσία''(σσ.24-28)

4.1993:Lumiere et tentbre chez Denys,στο τεύχος 23 της ''Διοτίμα'' (στη Γαλλική)

5.1994:Αισθητική προσέγγιση της όρθωσης μορφών.Δυο επιστολές του Οδυσσέα Ελύτη του 1938, στην ''Φιλολογική''(Π.Ε.Φ.)

6.1994:Κοινοτική αλληλεγγύη.Νόημα και περιεχόμενο, ''Ελλάς και λοιπή Ευρώπη''

7.1994:Οι πολιτειακές αντιλήψεις του Ευριπίδη,άρθρο στην εφημερίδα ''Αττικό φως''(φύλλο79)

8.1994:Η μυθολογία της απαξίας, άρθρο στο ''Αττικό φως'' (φύλλο 80)

9.1995:Η φιλοσοφία συναφώς προς τη διδασκαλία των ανθρωπιστικών σπουδών, στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση,''Παιδεία-Φιλοσοφία-Πολιτισμός της νεώτερης Ελλάδος.Αυτογνωσία και μέλλον''

10.1995:Η αριστοτελική επίδραση επί της χριστιανικής διανοήσεως στη θεώρηση της ψυχής ως φορέως της ηθικής ευθύνης, στο ''Η Αριστοτελική ηθική και οι επιδράσεις της'' (σσ.260-267)

11.1996:Η αισθητική της βυζαντινής αγιογραφίας και το θρησκευτικό βίωμα,άρθρο στην εφημερίδα ''Νουμάς''(φύλλο Δεκεμβρίου 1996)

12.1996:Από την ηθική αρετή ως ''προαιρετική έξιν'' κατ' Αριστοτέλη στη σταδιακή ανάπτυξη της ηθικότητας κατά L.Kohlberg,εισήγηση στο ''Νέοι και Πολιτική''(σσ.207-219)

13.1997:Η μουσική και η γυμναστική στα Πολιτικά του Αριστοτέλους,στο ''Η πολιτική φιλοσοφία του Αριστοτέλη και οι επιδράσεις της,(σσ.310-318)

14.1997:Η λειτουργικότης της φιλοσοφίας στις μελλοντικές κοινωνίες, στη ''Διεπιστημονική Επιθεώρηση'' (τεύχος 15 σσ.25-36)

15.1997:Η συμμετοχή της ''αλέκτου'' επικοινωνίας στην επίτευξη της επικοινωνιακής ενότητος, στο ''Γλώσσα και Πολιτισμός'' (σσ.41-48)

16.2000:Η έλλογη γνώση στη φιλοσοφία του Θεόφιλου Καϊρη,στο ''Μεταβυζαντινή, Νεοελληνική και Σύγχρονη Ελληνική Φιλοσοφία ''



ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ- ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΕΣ-ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ:

1.1995:E.Moutsopoulos,Poiesis et Techne:Idees pour une Philosophie de l'arte, στην ''Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση'',(τομ.12,τεύχος 3, σσ.150 κ.εξ.)

2.1996:Επιμέλεια ύλης της τελευταίας βελτιωμένης και στη Δημοτική επανέκδοσης των

''Αισθητικών Κατηγοριών'' του ομοτίμου καθηγητού και ακαδημαϊκού Ε.Μουτσόπουλου.

3.1999:E.Moutsopoulos,Philosophie de la Culture Grecque,ενθ' αν.(τομ.16, τεύχος 47)


ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΡΕΥΝΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ
ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ, ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ
ΤΟΜΕΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ


ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Θ. ΠΕΤΣΙΟΣ
ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ
ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

1. Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Κωνσταντίνα, «Ἡ ἔλλογη γνώση στὴ φιλοσοφία τοῦ Θ. Καΐρη», στό: Πρακτικὰ Η' Πανελληνίου Συνεδρίου τῆς Ἑλληνικῆς Φιλοσοφικῆς Ἑταιρείας καὶ τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. “Μεταβυζαντινή, Νεοελληνικὴ καὶ σύγχρονη Ἑλληνικὴ φιλοσοφία”, Νεοελληνικὴ Φιλοσοφία, 2000, σσ. 221-233

2. Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Κωνσταντίνα, «Ἡ μουσικὴ καὶ ἡ γυμναστικὴ στὰ “Πολιτικὰ” τοῦ Ἀριστοτέλους», στό: Πρακτικὰ Β΄ Διεθνοῦς Συνεδρίου, Ἡ πολιτικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἀριστοτέλη καὶ οἱ ἐπιδράσεις της, Ἀθήνα, 1999, σσ. 310-318

3. Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Κωνσταντίνα, « Ἀπὸ τὴν ἠθικὴ ἀρετὴ ὡς προαιρετικὴν ἕξιν κατ' Ἀριστοτέλη στὴ σταδιακὴ ἀνάπτυξη τῆς ἠθικότητος κατὰ L. Kohlberg», στό: Οἱ νέοι καὶ ἡ πολιτική, Ἀθήνα, Τυπωθήτω - Γιῶργος Δαρδανὸς, 1998, σσ. 207-219

4. Κελεσίδου, Ἄννα, Μουτσόπουλος, Εὐάγγελος, Νιάρχος, Κωνσταντῖνος Γ., Κούτρας, Δημήτριος Ν., Ἀσημομύτης, Βασίλειος, Μικρογιαννάκης, Ἐμμανουὴλ Ι., Σταυρόπουλος, Θεόδωρος Γ., Χριστοδουλίδη-Μαζαράκη, Ἀγγελική, Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Κωνσταντίνα, Δεσποτόπουλος, Κωνσταντῖνος Ι., Μπιτσάκης, Εὐτύχης, Νικολόπουλος, Φίλιππος, Κωσταρᾶς, Γρηγόριος Φ., Κοντογιώργης, Γιῶργος Δημ., Γέμτος, Πέτρος Α., Ρήγα, Ἀναστασία-Βαλεντίνη Δ., Μπακονικόλα-Γεωργοπούλου, Χαρά, Δελλασούδας, Λαυρέντιος Γ., Κασσωτάκης, Μιχάλης, Φακιολᾶς, Νίκος, Lamb, David, Μαρκεζίνη, Αἰκατερίνη, Μπακονικόλα-Γκιάμα, Ἔλση, Ρέλλος, Μιχαὴλ Δ., Τριανταφυλλίδου, Σοφία, Φραγκομίχαλος, Κωνσταντῖνος, Κουβέλη, Βασιλική, Οἱ νέοι καὶ ἡ πολιτική . Κείμενα πολιτικῆς φιλοσοφίας, Ἀθήνα, Τυπωθήτω - Γιῶργος Δαρδανὸς, 1998, 270 σ.

5. Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Κωνσταντίνα, Πέντε Δοκίμια Φιλοσοφίας τῆς Ἱστορίας: Διαχρονικὴ καὶ Συγχρονικὴ ἐξέταση τοῦ ζητήματος τῆς Ἐθνικῆς Συνειδήσεως, Ἀθήνα, 1997, 47 σ.

6. Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Κωνσταντίνα, «Ἡ ἀριστοτελικὴ ἐπίδραση ἐπὶ τῆς χριστιανικῆς διανοήσεως στὴ θεώρηση τῆς ψυχῆς ὡς φορέως τῆς ἠθικῆς εὐθύνης», στό: Πρακτικὰ Α' Διεθνοῦς Συνεδρίου Ἀριστοτελικῆς Φιλοσοφίας, Ἡ Ἀριστοτελικὴ ἠθικὴ καὶ οἱ ἐπιδράσεις της / The aristotelian Ethics and its influence, Ἀθήνα / Athens, 1996, σσ. 260-267

7. Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Κωνσταντίνα, «Τὸ διονυσιακὸ καὶ τὸ ἀπολλώνειο ὡς αἰσθητικὲς κατηγορίες στὸ εἰκαστικὸ ἔργο τοῦ Dali . Περίληψη διδακτορικῆς διατριβῆς» , Ἑλληνικὴ Φιλοσοφικὴ Ἐπιθεώρηση, 13, 39 (1996), σσ. 304-307

8. Κελεσίδου, Ἄννα, Μπενάκης, Λίνος Γ., Μουτσόπουλος, Εὐάγγελος, Νιάρχος, Κωνσταντῖνος Γ., Κούτρας, Δημήτριος Ν., Κουτλούκα, Μαρία Ε., Τερέζης, Χρῆστος, Μάνος, Ἀνδρέας, Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Κωνσταντίνα, Gabaude, Jean-Marc, Gobry, Ivan, Halfwassen, Jens, Σιάσος, Λάμπρος Χρ., Παπαμιχαλόπουλος, Ἀνδρέας, Bazán, Garcia F., Lang, Andrew, Perczel, I., Charles-Saget, A., Andia de, Ysabel, Witt, R., Jeaneau, E., Pöltner, G., Ἀλεξανδράκης, Α., Philosophie Dionysienne , χ. τ., 1995

9. Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Κωνσταντίνα, «Οἱ πολιτειακὲς ἀντιλήψεις τοῦ ἔργου τοῦ Εὐριπίδου», Ἀττικὸν φῶς, 19/2/1994

10. Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Κωνσταντίνα, «Ὁ βιούμενος ἱστορικὸς χρόνος καὶ ἡ παρουσία τῆς προσωπικότητας μέσα στὸ ἱστορικὸ γίγνεσθαι», στό: Πρακτικὰ τοῦ συμποσίου “Παπαφλέσσας. Διακόσια χρόνια ἀπὸ τὴ γέννησή του (1788-1988)”, Ἡ ἐλευθερία ὡς θυσία, Καλαμάτα, 1991, σσ. 24-28

11. Μουτσόπουλος, Εὐάγγελος, Νιάρχος, Κωνσταντῖνος Γ., Μαρκάκης, Μανώλης, Κούτρας, Δημήτριος Ν., Τουρλίδης, Γεώργιος Ἀθ., Κουμάκης, Γεώργιος Χ., Σταυρόπουλος, Θεόδωρος Γ., Μάνος, Ἀνδρέας, Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Κωνσταντίνα, Σπαντίδου, Κωνσταντίνα, Γεώργας, Δημήτριος, Ἠλιόπουλος, Κ. Γ., Οἱ ἀξίες. Παράδοση καὶ δημιουργία . Τρία συμπόσια τοῦ διεπιστημονικοῦ μεταπτυχιακοῦ σεμιναρίου στὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν, Ἀθήνα, Δημοσιεύματα τῆς Ἑταιρείας Φιλοσοφικῶν Μελετῶν, 1991, 191 σ.

12. Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Κωνσταντίνα, « Ἠθικὴ ποιότητα ζωῆς καὶ τεχνοκρατία», στό: Οἱ ἀξίες. Παράδοση καὶ δημιουργία, Ἀθήνα, Δημοσιεύματα τῆς Ἑταιρείας Φιλοσοφικῶν Μελετῶν, 1991, σσ. 96-100

13. Μεταλληνός, Γεώργιος Δ., Μουτσόπουλος, Εὐάγγελος, Νιάρχος, Κωνσταντῖνος Γ., Τουρλίδης, Γεώργιος Ἀθ., Χριστόπουλος, Παναγιώτης Φ., Κούκκου, Ἑλένη Ε., Μάνος, Ἀνδρέας, Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Κωνσταντίνα, Γεωργοῦντζος, Παναγιώτης Κ., Νικολόπουλος, Φίλιππος, Μπουροδῆμος, Εὐστάθιος Λ., Ρακιντζῆς, Ἐμμανουὴλ Τ., Σπαντίδου, Κωνσταντίνα, Χρυσόστομος, μητροπολίτης Μεσσηνίας, Δέδες, Χ. Γ., Mbae, Justus, Λίτσας, Φώτιος Κ., Πρακτικὰ τοῦ συμποσίου “Παπαφλέσσας. Διακόσια χρόνια ἀπὸ τὴ γέννησή του (1788-1988)” , Ἡ ἐλευθερία ὡς θυσία, Ἀθήνα, Ἑλληνικὴ Ἑταιρεία Φιλοσοφικῶν Μελετῶν, 1991, 156 σ.

14. Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Κωνσταντίνα, «Ἱστοριογραφία καὶ ἐθνικὴ συνείδηση. Δια-χρονικὴ καὶ συγ-χρονικὴ προβληματική», στό: Φιλοσοφικὸ Συνέδριο, Παράδοση καὶ δημιουργία, Ναύπλιο

15. Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Κωνσταντίνα, «Κοινοτικὴ ἀλληλεγγύη: Νόημα καὶ περιεχόμενο», στό: Ἐπιστημονικὸ Συνέδριο, Ἑλλὰς καὶ λοιπὴ Εὐρώπη, Μεσσήνη

16. Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Κωνσταντίνα, «Ἡ ἐθνικὴ συνείδηση στὸ ἱστορικὸ γίγνεσθαι», στό: Ἐπιστημονικὸ Συνέδριο, Ἡ ἱστορικὴ συνείδηση ὡς συνείδηση τῆς Ἱστορίας τοῦ Ἑλληνισμοῦ, Μεσσήνη












ΓΙΑΝΝΗ ΤΖΑΒΑΡΑ

Ελληνική φιλοσοφική αρθρογραφία (1971-σήμερα)

Αριστοτέλης ο Σταγιρίτης (384-322 π.Χ.)

1996

  • Δημήτριος Ν. Κούτρας (Επιμ.): Η αριστοτελική ηθική και οι επιδράσεις της. Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου Αριστοτελικής Φιλοσοφίας. Αθ. 1996. [Συντομογραφικά: Η αριστοτελική ηθική (1996)]
  Παλαμιώτου, Κωνσταντίνα: «Η αριστοτελική επίδραση επί της Χριστιανικής διανοήσεως στη θεώρηση της ψυχής ως φορέας της ηθικής ευθύνης». Στο: Η αριστοτελική ηθική (1996), 260-267.

1998

  • Δ. Ν. Κούτρας (Επιμ.), Οι νέοι και η πολιτική. Κείμενα πολιτικής φιλοσοφίας. «Τυπωθήτω – Γ. Δαρδανός», Αθ. 1998. [Συντομογραφικά: Οι νέοι και η πολιτική (1998)].


Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Κ.: «Από την ηθική αρετή ως προαιρετικήν έξιν κατ’ Αριστοτέλη στη σταδιακή ανάπτυξη της ηθικότητος κατά L. Kohlberg». Στο: Οι νέοι και η πολιτική (1998), 207-219.


ΓΙΑΝΝΗ ΤΖΑΒΑΡΑ

Ελληνική Φιλοσοφική Αρθρογραφία 2000-2009

2000

  • Ελληνική Φιλοσοφική Εταιρεία: Νεοελληνική Φιλοσοφία. Επιμ. Κωνσταντίνος Βουδούρης. «Ελληνικά Γράμματα», Αθ. 2000 [Συντομογραφικά: Νεοελληνική Φιλοσοφία (2000)].
  • Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Κωνσταντίνα: «Η έλλογη γνώση στη φιλοσοφία του Θ. Καΐρη». Στο: Νεοελληνική Φιλοσοφία (2000), 221-233.

2004

  • Μαραγγιανού, Ευαγγελία (Επιμ.): Φιλοσοφίας αγώνισμα. Μελέτες προς τιμήν του καθηγητού Κωνσταντίνου Βουδούρη. Αθ. 2004 [Συντομογραφικά: Φιλοσοφίας αγώνισμα (2004)].
  • Παλαμιώτου-Θωμαΐδου, Κωνσταντίνα: «Η ‘διαχείριση των κρίσεων ηθικής’ υπό μορφή εταιρειών κατευθύνσεως της κοινής γνώμης». Στο: Φιλοσοφίας αγώνισμα (2004), 396-404.

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ:

-Τακτικό μέλος της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας

-Ιδρυτικό μέλος και ταμίας (1992-2000) της Ελληνικής Εταιρείας Φιλοσοφικών μελετών

-Επιστημονική βοηθός στην επιμέλεια ύλης της επιστημονικής επετηρίδας της Ελληνικής Εταιρείας Φιλοσοφικών Μελετών ''Διοτίμα'' (1985-1999)

-Ιδρυτικό και τακτικό μέλος της διαρκούς οργανωτικής επιτροπής του Διεπιστημονικού Σεμιναρίου Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών στο πλαίσιο δραστηριοτήτων του Πνευματικού Κέντρου Δήμου Αθηναίων

-Έφορος επί θεμάτων γενικής παιδείας και φιλοσοφίας του Συνδέσμου Επιστημονικού Προβληματισμού

-Μέλος της επιστημονικής επιτροπής κρίσεως του περιοδικού του Συνδέσμου Επιστημονικού Προβληματισμού ''Διεπιστημονική Επιθεώρηση''

-Σύμβουλος επί θεμάτων αρχαιογνωσίας και ελληνικής φιλοσοφίας της Διεθνούς Οργάνωσης Βιοπολιτικής

-Σύμβουλος επί θεμάτων φιλολογίας και φιλοσοφίας του Πρακτορείου Πνευματικής Συνεργασίας και συνεργάτιδα της εφημερίδας ''Νουμάς''

-Γενική Γραμματέας (1994-2000)της Εταιρείας Αριστοτελικών Μελετών ''Το Λύκειον''

-Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Επιστημονικής Μελέτης Εθνικών Θεμάτων ''Αχιλλεύς''

-Σύμβουλος επί θεμάτων Φιλοσοφίας, Παιδείας και Αρχαιογνωσίας στο Πρόγραμμα Heptapolis

- Ειδική Γραμματεύς του Δ.Σ. του Πνευματικού Σωματείου "ΟΛΥΜΠΟΣ"

- Αντιπρόεδρος της "Προμάχου Αθηνάς" , γραφείου της Ελληνοαμερικανικής Εκπ/κής Προοδευτικής Οργάνωσης των Ahepans  "Θυγατέρες της Πηνελόπης"
Επικαιροποιούμενα Κοσμολογικά Πρότυπα της Φιλοσοφίας των Προσωκρατικών

Η αναζήτηση της προέλευσης του κόσμου και η ερευνητική διείσδυση στη θεμελιώδη δομή του - κεντρικό ζητούμενο της προσωκρατικής διανόησης, γοητεύει σήμερα τόσο ως μία αρχαιολογία της φιλοσοφικής διανόησης όσο και ως μία επικαιροποιούμενη στροφή προς τον διεπιστημονικό-ολιστικό τρόπο διαπραγμάτευσης των θεωρητικών προβλημάτων μακριά από τους σκοπέλους του ανταγωνισμού και της αναλυτικής μεθόδου.

Τους τρεις τελευταίους αιώνες, η δυτική επιστημονική διανόηση είχε ως βασικό χαρακτηριστικό της την ανάλυση.
Ωστόσο υπάρχουν ζητήματα, τα οποία κυρίως αφορούν σε κοσμολογικής ή οντολογικής τάξης διερευνήσεις, εξεταζόμενα, σήμερα πλέον, με κατάλληλη διάταξη όλων των μερών που τα απαρτίζουν.


Η σύγχρονη θεωρία για τα συστήματα πολυπλοκότητας απαντά σε αιτήματα αιώνων με έναν τρόπο, που προσεγγίζει - κυρίως λόγω του διεπιστημονικού χαρακτήρα του, σε πολλά σημεία τις προσωκρατικές κοσμολογικές παρατηρήσεις.

Λόγου χάρη, στο κεντρικό ερώτημα: "Τι είναι ζωή;" η προτεινόμενη απάντηση πως πρόκειται για μια διάταξη ατόμων της ύλης, κατάλληλη - δηλαδή με πολύπλοκο τρόπο, βρίσκεται σε συνάφεια προς τον υλοζωισμό των Μιλησίων.
Ο David Bohm, στο έργο του "Ολότητα και συνεπαγόμενη τάξη", κρίνοντας πως υπάρχουν ορισμένα προβλήματα, που έχουν χαρακτήρα συνθετικό, αναπτύσσει μία ολιστική φυσική, όπου σημειώνει σχετικώς με το περί ζωής ερώτημα: "Από μια άποψη μπορεί να θεωρηθεί ότι η ζωή ανήκει σε μια ολότητα". Δύο είναι οι παράμετροι που διακρίνουν τα έμβια συστήματα, για τη σύγχρονη επιστήμη: η πολυπλοκότητα και η οργάνωση, στοιχεία που ερεύνησαν οι Προσωκρατικοί.

Aν και ο Ο. Gigon δέχεται ότι η φιλοσοφία αρχίζει με τον Ησίοδο, εμείς συμφωνώντας με την άποψη των Zeller, Guthrie, Barnes, δεν θα συμπεριλάβουμε στην εισήγησή μας την πρώιμη αρχαϊκή διανόηση των Ορφικών, του Ησιόδου, του Ομήρου και του Φερεκύδη, που απηχούν μυθικές προσεγγίσεις ούτε τα εμπειρικής προέλευσης και πρακτικής σκοπιμότητας επιτεύγματα των επτά σοφών. Οι Προσωκρατικοί πρώτοι, ασχολήθηκαν ως φιλόσοφοι ερευνητές με τις "αρχές των όντων", τις θεώρησαν υλοζωικές και μάλιστα επεσήμαναν ότι εκείνο από το οποίο κατά πρώτον ένα πράγμα λαμβάνει ύπαρξη, αυτό από το οποίο όλα τα όντα προέρχονται, η ουσία η οποία υπόκειται, ασχέτως της μεταβολής των γνωρισμάτων της, είναι η αρχή και το στοιχείο όλων των όντων. Ως τέτοιο ουσιώδες στοιχείο ζωής, μεταβλητό και κοινό σε όλα τα όντα, ο πρώτος των Μιλησίων, ο Θαλής, θεώρησε το νερό. Κατά την δοξογραφική παράδοση, μαθητής του Θαλή ήταν ο Αναξίμανδρος. Κατά τον Αναξίμανδρο ο κόσμος είναι γεωκεντρικός και ομόκεντρες αλλεπάλληλες σφαίρες διάτρητες από οπές επιτρέπουν την διέλευση του φωτός - ασθενούς ή ισχυρού πύρινου, που εμείς το αντιλαμβανόμαστε ως φως των αστέρων, της σελήνης και του ηλίου. Στο μοναδικό διασωθέν από τον Σιμπλίκιο απόσπασμα του έργου "Περί φύσεως" του Αναξίμανδρου (Φυσικών δόξαι, 24,31), οι αποδιδόμενες σε αυτόν απόψεις είναι ότι θέτει ως αρχή των πάντων - ως περιβάλλον και κινητήρια δύναμη - το άπειρο, ως μία, χωρίς πέρας, χωροχρονική υλοζωική μάζα, ομογενή υποδομή, φυσική και μεταφυσική βάση των πάντων.

Από αυτό το απροσδιόριστο άπειρο ο μαθητής του Αναξίμανδρου, Αναξιμένης, οδηγήθηκε στη σύλληψη της έννοιας του άπειρου αέρα από τον οποίο δια της πύκνωσης και της μάνωσης προέρχονται τα πάντα. Τα σύμπαντα του Αναξιμένη είναι άπειρα προεκτείνοντας κατ' αυτό τη διδασκαλία του Αναξίμανδρου για άπειρους κόσμους. Μία επίσης σημαντική παρατήρηση είναι ότι το σύμπαν, κατά τον Αναξίμανδρο, είναι θνητό και οι κόσμοι που το αποτελούν υπόκεινται σε φθορά. Υφίστανται δηλαδή το τίμημα της ύβρης ευρισκόμενοι υπό την εξουσία της δίκης. Ενδιαφέρουσα είναι επίσης η άποψή του για τον όρο ψυχή ως προερχόμενο εκ του ψύχω, ως πνεύμα, δηλαδή αέρας.

Ο Αναξιμένης επίσης, επεκτείνοντας την παρατήρησή του για την ανθρώπινη ψυχή, στον κόσμο, αντιλήφθηκε αυτόν ως έμψυχο, του οποίου η κανονικότητα οφείλεται στον έμψυχο, άπειρο αέρα που περιβάλλει, ρυθμίζει και κυβερνά τον κόσμο. Πρόκειται για τρεις καθαρώς υλοζωικές τοποθετήσεις επί της κοσμολογίας. Άλλωστε οι Προσωκρατικοί διερεύνησαν τα βασικά κοσμολογικά ερωτήματα, τα οποία και σήμερα απαιτούν νέες απαντήσεις - κυρίως από τις φυσικές επιστήμες, και τα οποία υπόκεινται του ενός - ουσιαστικού για τη σχεδίαση, εκ μέρους των φυσικών, κοσμολογικών προτύπων, αρχικού ερωτήματος: το αν κάποια χρονική στιγμή το σύμπαν δημιουργήθηκε.
Τα επί μέρους κοσμολογικά ερωτήματα συνοψίζονται σε τέσσερα:

Ποιας υφής είναι η οργάνωση του σύμπαντος;
Πώς προέκυψε το σύμπαν;
Από τι αποτελείται το σύμπαν;
Γιατί και πώς λειτουργούν οι φυσικοί νόμοι;

Όπως άλλωστε έχει διατυπωθεί: "επιστήμη είναι ο ελληνικός τρόπος συλλογισμού πάνω στον κόσμο". Η νεοκαντιανή επίσης άποψη του Rickert, νωρίς ήδη κατέδειξε πως όσο είναι αληθές ότι η σύγχρονη φιλοσοφία πρέπει να κινείται παράλληλα προς τις ανακαλύψεις της φυσικής, άλλο τόσο είναι αληθές και το ότι κάθε φυσικής προηγείται η φιλοσοφική σύλληψη μιας κάθε φορά νέας ή ανανεούμενης "υπόθεσης εργασίας".

Ο ίδιος ο Max Plank υπερθεματίζει άλλωστε: "Δεν υπάρχει φυσική χωρίς κάποια δόση μεταφυσικής." Ενδεικτικές είναι εν προκειμένω οι ερωτήσεις του R. Omnes: "Ο ιερός Αυγουστίνος έθετε ήδη το ερώτημα, τι να απαντήσουμε σε εκείνους, που ρωτούν τι έκανε ο Θεός πριν από τη δημιουργία; Τι θα απαντήσουμε σε εκείνους που ρωτούν τι ήταν το σύμπαν πριν από το χρόνο μηδέν; Ήταν άπειρα συνεσταλμένο προ του να διασταλεί; Δε γνωρίζουμε τίποτα. Πράγματι, καθώς τίποτα από εκείνο, που ίσως προηγήθηκε από το χρόνο μηδέν, δεν μπόρεσε να αντέξει στις συνθήκες αυτής της περιόδου, δεν θα μπορέσουμε ίσως να μάθουμε ποτέ τίποτα".

Σήμερα η επικρατούσα σχολή της κοσμολογίας είναι εκείνη που υποστηρίζει ότι πριν από δισεκατομμύρια χρόνια συνέβη μια έκρηξη μιας σημειακής ιδιομορφίας με άπειρη ύλη, που είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία του σύμπαντος. Υπάρχουν όμως και αντιρρήσεις για την εκδοχή αυτή. Όπως η θέση πως έχουμε να κάνουμε με τη γενίκευση ενός μερικού πιθανώς φαινομένου - διαστολή, τάξης κοσμολογικής - προκειμένου για το προσιτό σε εμάς μέρος του σύμπαντος, επί ολόκληρου του σύμπαντος. Αντιλαμβανόμαστε πως πλέον έχουμε να κάνουμε με "φιλοσοφικά προαπαιτούμενα".

Mετά την καταστροφή της Μιλήτου από τους Πέρσες το 499π.Χ., στα νέα κέντρα φιλοσοφικής αναζήτησης παρατηρήθηκε η ενδιαφέρουσα μεθοδολογική στροφή από την εμπειρική θεμελίωση και τεκμηρίωση των Μιλησίων επί της αρχικής ουσίας των όντων, ως πυρήνα της κοσμολογίας - στης οποίας την περιφέρεια κινούνται και πρότυπα κοσμοειδώλων βεβαίως, σε άλλου είδους προβλήματα - όπως: η αλλαγή του όντος και μη όντος, η ηρεμία και η κίνηση, η γένεση και η φθορά, η πρώτη κινητήρια αιτία, των οντολόγων του "είναι" αλλά και των υποστηρικτών του δυναμικού "γίγνεσθαι".

Στον Ξενοφάνη για παράδειγμα ανιχνεύουμε αρχικά την άποψη ότι ο κόσμος ως ολότης - σύμπαν, είναι αγέννητος, ωστόσο υφίσταται στο πλαίσιο της προσιτής σε εμάς λειτουργίας του η διαδικασία γενέσεως και φθοράς. Επίσης ο ίδιος θεώρησε ως αρχή του κόσμου μας - ενός από τους άπειρους κόσμους του Αναξίμανδρου, τη διαρκώς επεκτεινόμενη προς το άπειρο γη. Ο Ξενοφάνης θεωρεί πως τα πάντα είναι εν, που ως δυνατός θεός μένει ακίνητος και απόλυτα ισορροπημένος στο κέντρο του κόσμου, αλλά οι μεταλλαγές όλων των πραγμάτων προέρχονται από την αφετηρία κάθε γενέσεως και το τέρμα κάθε φθοράς, τη γη. Τα σύγχρονα κοσμολογικά πρότυπα της φυσικής, έχοντας ως αντικείμενό τους ένα "οριακό πεδίο", όπου τα παρατηρησιακά δεδομένα είναι είτε ανύπαρκτα είτε ελάχιστα, επιχειρούν μια θεωρητική προσέγγιση του σύμπαντος ή του κόσμου μας. Ποιες αναλογίες βρίσκουμε να υπάρχουν σε αυτές τις θεωρίες με την προσωκρατική ερευνητική διάθεση; Τις θέτουμε περισσότερο ως ερωτήματα που τίθενται, χωρίς να έχουν απαντηθεί εισέτι τελεσιδίκως.

Το σύμπαν είναι στάσιμο ή διαστέλλεται;
Τα νευτώνεια πρότυπα αποδέχονταν την ισότροπη και ομογενή κατανομή της ύλης στο σύμπαν ενώ ταυτόχρονα το θεωρούσαν στάσιμο. Σήμερα κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Το επικρατέστερο κοσμολογικό πρότυπο, αυτό των Friedmann-Lemaitre, αποδέχεται ένα διαστελλόμενο σύμπαν, που όπως είδαμε σπερματικώς αναλογεί στην ξενοφάνεια αντίληψη περί διαστολής επ' άπειρον του δικού μας κόσμου.

Πώς ορίζεται όμως το άπειρο;
Για τον Αναξίμανδρο πρόκειται περισσότερο για μια χωρίς πέρας χωροχρονική-υλοζωική μάζα, η οποία υφίσταται ως αδιάρθρωτη ομογενής υποδομή και γενετική βάση των πάντων. Η γνωστή αριστοτελική ερμηνεία του χωρικώς απείρου παρουσιάζεται για πρώτη φορά από το "λογικό θεμελιωτή" του ελεατισμού Ζήνωνα, ο οποίος άσκησε πολεμική κατά της κοσμολογίας των Μιλησίων, ιδίως κατά της ιδέας της κινητικότητας του σύμπαντος. Σήμερα οι φυσικοί ερευνούν αν η μαθηματική διαπίστωση ότι υπάρχουν περισσότερα από ένα είδη απείρου - υπάρχει δηλαδή η απειρία όσων χαρακτηρίζουμε με τους ακέραιους αλλά και μία μεγαλύτερη, όσων δεν επαρκούν όλοι οι ακέραιοι μαζί για να χαρακτηριστούν, αν λοιπόν η μαθηματική σύλληψη, λόγου χάρη, μιας περιμέτρου που έχει άπειρο μήκος και που δύναται να περικλείει μια επιφάνεια με πεπερασμένο εμβαδό, θα μπορούσε να βοηθήσει τα κοσμολογικά ερωτήματα: Το σύμπαν έχει άπειρο μέγεθος; Ένα διαστελλόμενο άπειρο σύμπαν μέσα σε τι διαστέλλεται; Η "χελώνα", από τα παράδοξα του Ζήνωνα, μας δίδαξε ωστόσο πως το άπειρο μπορεί να αυξηθεί ποσοτικά και να έχει το ίδιο μέγεθος. Εδώ ερχόμαστε και στην έννοια της χωροχρονικής συνέχειας.
Η ιδέα ενός σύμπαντος διαστελλομένου συμφωνεί προς τις σύγχρονες αντιλήψεις για τη φύση του χώρου, του χρόνου και της κίνησης. Για παράδειγμα η ελαστικότητα του χρόνου μπορεί να αποδειχθεί με ρολόγια που κινούνται με μεγάλες ταχύτητες. "Ο χρόνος τρέχει γρηγορότερα σε ένα περιβάλλον χωρίς βαρύτητα παρά στην επιφάνεια της Γης" αλλά και "η κάμψη που προκαλεί η βαρύτητα του Ήλιου στις φωτεινές ακτίνες που έρχονται από μακρινά άστρα και περνούν σε μικρή απόσταση από την επιφάνειά του μπορεί να ελεγχθεί". Οι ιδέες για εύκαμπτο χωροχρόνο σήμερα είναι αποδεκτές.

Ποια υπήρξε όμως η εξέλιξη αυτής της θεώρησης;
Ο Μέλισσος ο Σάμιος, σύγχρονος του Ζήνωνα, κατέδειξε την αδυναμία προέλευσης του όντος από το μη ον, προσδίδοντας έτσι στο ον χαρακτήρα χωροχρονικώς άπειρο. Ο ίδιος τοποθετήθηκε κατά της συνθετικής περί στοιχείων θεωρίας των Ατομικών. Με βάση άλλωστε τη θεωρία του Λεύκιππου και του Δημόκριτου, που υπήρξε η γενική πεποίθηση, την οποία η σωματιδιακή θεωρία της ύλης εκφράζει, ότι δηλαδή η γνωστή αλυσίδα της ύλης πρέπει να έχει ένα τέλος, φτάσαμε στα στοιχειώδη σωμάτια (κουάρκς), τους δομικούς λίθους όλων των μορφών της ύλης.

Ο Ηράκλειτος ωστόσο είχε ήδη αποφανθεί: "αρμονίη αφανής φανερής κρείττων". Ο ίδιος υποστηρίζοντας ωστόσο την αστάθεια και την αέναη κίνηση των αντίθετων υπήρξε ο θεμελιωτής μιας άλλης πηγής έμπνευσης: της ενότητας των αντίθετων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ο ιδιόμορφος κοσμολογικός πλουραλισμός του Ηράκλειτου ο οποίος στο στατικό "είναι" αντέταξε ένα διαρκές "γίγνεσθαι" έκφραση του οποίου αποτελεί η συνεχής ροή που δημιουργείται από τη διαλεκτική τίρβωση μεταξύ αντίθετων, που συνεπάγεται την αστάθεια και την αέναη κίνηση. Ωστόσο ο Ηράκλειτος διέκρινε την επιφανειακή από την πραγματική ενότητα. Αν τα αντίθετα καθ' οιονδήποτε τρόπο σχετίζονται, τότε η συνέχειά τους αν θεωρηθεί ως προς τη διάκρισή τους είναι πολλότητα, αν θεωρηθεί ως προς τη σύνδεσή τους είναι ενότητα. Η αδιάκοπη μεταβολή των τεσσάρων κοσμικών στοιχείων, όπου κυριαρχεί το πυρ υπερβαίνεται με την αφανή αρμονία την οποία έχει τη δυνατότητα να δει ο θεός, που βλέπει έτσι συνθετικά τα πράγματα. Η ροή που προκαλείται και διέπεται από τη συνεχή αλλοίωση των στοιχείων ως αποτέλεσμα της αντίθεσης, υπόκειται σε αρμονική τάξη. Ο πλουραλισμός του Ηράκλειτου ανανεώθηκε από την πλουραλιστική διδασκαλία των Ατομικών και από την αξιοποίησή της από τον Εμπεδοκλή - με τη θεωρία των τεσσάρων ριζωμάτων, και από τον Αναξαγόρα, ο οποίος συνδύασε τον ελεατικό μονισμό με τον πλουραλισμό του Εμπεδοκλή.

Οι ιδιαίτερες κβαντικές ιδιότητες της ύλης έχουν σήμερα στρέψει ορισμένους φυσικούς προς την αντίληψη πως δεν υφίστανται στοιχειώδη σωμάτια αλλά ότι στην πραγματικότητα κάθε υποπυρηνικό σωματίδιο σχετίζεται με όλα τα άλλα. Κανένα από αυτά δεν είναι στοιχειώδες ή πρωταρχικό αλλά το καθένα περιέχει κάτι από την ταυτότητα όλων των άλλων. "Εκ πάντων εν και εξ ενός πάντα" υπενθυμίζουμε το του Ηράκλειτου απόσπασμα. Υπάρχει λοιπόν το κενό, όπως θεώρησαν οι Ατομικοί και συνεπώς η φαινομενική ασυνέχεια αιτιολογεί τη γένεση και τη φθορά ή μήπως ο κόσμος είναι αγέννητος αλλά η γένεση και η φθορά υφίστανται στο πλαίσιο της προσιτής σε εμάς λειτουργίας του κατά τον Ξενοφάνη; Πρόκειται δηλαδή για ένα υποκβαντικό επίπεδο οργάνωσης της ύλης που αιτιολογεί την ασυνέχεια μέσα στη συνέχεια, όπως το πληθωριστικό κοσμολογικό πρότυπο ενός χαώδους κοσμολογικού πληθωρισμού προτείνει;

Από τη συνολική προσωκρατική διανόηση εστιάσαμε σήμερα ιδιαιτέρως την προσοχή μας στο καιρικό εκείνο σημείο της κατά το οποίο ο άνθρωπος απέβαλλε τη μυθική δικαιολόγηση του κόσμου της ανάγκης, που τον είχε οδηγήσει στη μυθολογική αιτίαση της πραγματικότητας. Η συνείδηση του ανθρώπου εντεύθεν θεωρεί τα αντικείμενα καθαυτά, προβαίνει η ίδια στην αφαιρετική σκοποθεσία, "θεωρίης είνεκεν", των προβλημάτων που έχει ως αποτελέσματα η απομάκρυνσή της από το "βασίλειο της αναγκαιότητος". Η απελευθέρωση αυτή της συνείδησης από πρακτικούς σκοπούς θεμελιώνει το φιλοσοφικώς διανοείσθαι.

Στην εποχή μας είναι αληθές ότι η ενοποίηση όλων των νόμων της φυσικής στο πλαίσιο μιας μεγάλης θεωρίας - θεωρίας του ενιαίου πεδίου, που ξεκίνησε από τον Einstein δεν έχει εισέτι ολοκληρωθεί. Ωστόσο με το να ερμηνεύει ή να επιχειρεί να ερμηνεύσει η κοσμολογία το σύμπαν συνολικώς - και όχι μόνο το προσιτό σε εμάς τμήμα του, βαδίζει τον δρόμο των πρώτων φιλοσόφων: γενικεύει δεδομένα ενός πεπερασμένου τμήματος του σύμπαντος θεωρώντας δεδομένη την ομοιογένεια και την ισοτροπία κατανομής της ύλης του. "Εν παντί παντός μοίρα ένεστι" (Β11), κατά τον Αναξαγόρα. Αυτό και θεμιτό και γοητευτικό είναι, αφού άλλωστε, "πάντα γαρ φρόνησιν έχειν και νώματος άισαν", κατά τον Εμπεδοκλή, δηλαδή "τα πάντα έχουν αντίληψη και μερίδιο στον στοχασμό".

Πιστεύουμε ότι ο σύγχρονος φιλοσοφικός λόγος εν όψει της νέας χιλιετίας πολλά έχει να ερανιστεί και πάλι από τις αρχαιοελληνικές πηγές του, ώστε να επιτύχει εκτός των άλλων μία διαφορετική θέαση του πραγματικού: να επιχειρήσει δηλαδή δίπλα στην μοναδική αξία της ανθρώπινης προσωπικότητος, όπως αυτή αναδείχθηκε από τη φιλοσοφία των κλασσικών χρόνων, να τοποθετήσει τον εξίσου αξιοσέβαστο κοσμοχώρο των Προσωκρατικών ως σύμπαν, ως πλανήτη, ως οικοσύστημα. Έτσι μόνον τοποθετώντας τον άνθρωπο και μέσα στην "υλοζωική" διάσταση της πραγματικότητος θα επιτύχει να τον δει με τα μάτια των Ιώνων φιλοσόφων, που μας άφησαν την παρακαταθήκη τους σε σπαράγματα αποσπασμάτων και μας μιλούν έως σήμερα αντικρίζοντας την αφρόεσσα αιγαιοπελαγίτικη αλμύρα από τις ακτές της Ιωνίας :
"Εν παντί, παντός μοίρα ένεστι".

Βιβλιογραφία/Σημειώσεις
1. Σχετικώς πβ. εργασίες Maxwell J.C. και Bollzmann L.
2. Αριστοτέλους Μετά τα Φυσικά, 983 b6 κ. εξ.
3. Αέτ. Ι,3,4 (D278): "...οίον η ψυχή...η ημετέρα αήρ ούσα συγκρατεί ημάς, και όλον τον κόσμον πνεύμα και αήρ περιέχει"
4. Early greek philosophy
5. Σχολή φιλοσόφων της Βάδης
6. L' Universe et ses metamorphoses
7. Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος, Μέλισσος ο Σάμιος, Παρμενίδης και Ζήνων οι Ελεάτες
8. Ηράκλειτος ο Εφέσιος, Λεύκιππος και Δημόκριτος, Εμπεδοκλής ο Ακραγαντινός, Αναξαγόρας, Πρωταγόρας ο Αβδηρίτης, Πρόδικος ο Κείος, Ιππίας ο Ηλείος, Γοργίας ο Λεοντίνος
9. Γαληνός, Doxogr. Gr. 607, 17: απ. 21Α35 "Ξενοφάνην περί πάντων ηπορηκότα, δογματίσαντα δε μόνον το είναι πάντα εν και τούτον υπάρχειν θεόν", απ. Β25 "αλλ'απάνευθε πόνοιο νόου φρενί πάντα κραδαίνει (θεός)", απ.Β27 "εκ γαίης γαρ πάντα και ες γην πάντα τέλευτα".
10. χωρίς προνομιούχο κατεύθυνση
11. ίδια σε όλα τα σημεία του χώρου
12. Bondi H. Cosmology. Cambridge Univ. Press, 1968, σσ.75 κ.εξ.
13. Freudental G. The theory of opposities and the ordered universe. Physics and metaphysics in Anaximander, Phronesis. Τόμος ΧΧΧ 1 (Νο 3), 1986, σσ.198, 208-209, 226-227
14. Αριστοτέλους Φυσικά, 203 b7: "...του δε απείρου ουκ έστιν αρχή είη γαρ αν αυτού πέρας...αρχή...αυτή των άλλων είναι δοκεί και περιέχειν άπαντα και πάντα κυβερνά".
15. Μουτσόπουλος Ε. Οι φιλόσοφοι του Αιγαίου. Ίδρυμα Αιγαίου, 1991
16. Gardner M. Άλεφ μηδέν και μηδέν άλεφ. Το πανηγύρι των μαθηματικών. Εκδόσεις Τροχαλία, 1986
17. Barnes J. The presocratic philosophers. σσ. 267: "The ancients regarded this as an unaswerable dilema; its absurdity lies in the fact that the progress of Achilles is calculated on units with stoppage between, while it is in fact continuous.Tolstoy (War and Peace, bk 12, chXXII) agreed with Aristotle".
18. Davies P. God and the new physics. J.M. Dent and Sons, Newcastle University, 1983
19. οπ. π.
20. Bουδούρης Κ. Μέλισσος ο Σάμιος. Αθήνα 1979
21. Αέτ. Γ7,27: "Το εν και παν (θεός έστιν), και μόνον αΐδιον και άπειρον το εν".
22. Μόρια, άτομα, ηλεκτρόνια, πυρήνες, πρωτόνια, νετρόνια
23. Davies P. Ένθ' αν.

Συναφής Ελληνική Βιβλιογραφία
1. Βουδούρης Κ. Προσωκρατική φιλοσοφία. 2η Έκδοση. Αθήνα (1980) 1992
2. Βουδούρης Κ. Προσωκρατική και πολιτική φιλοσοφία. Εκδόσεις Ιωνία, Αθήνα 1988
3. Βουδούρης Κ. Ιωνική φιλοσοφία. (Διεθνές Συνέδριο Ελληνικής Φιλοσοφίας, Σάμος 1988) Διεθνής Ετ
αιρεία Ελληνικής Φιλοσοφίας, Αθήνα 1990
4. Μουτσόπουλος Ε. Η προσωκρατική διανόηση. Από του μύθου εις τον λόγον. Εκδόσεις Γρηγόρης, Αθήνα 1978