Yπόδειγμα διδασκαλίας Φιλοσοφίας Β' Λυκείου

 Σχέδιο διδασκαλίας 2ης διδακτικής ενότητας για την πλατωνική οντολογία
(σσ.27-29: Η γνώση ως ανάμνηση, Ο μύθος του σπηλαίου, Το παράδειγμα του δούλου.)


Α.Αφόρμηση:-(10' λεπτά)-
''Matrix''.Ο μύθος του πλατωνικού σπηλαίου σε μια μελλοντολογική εκδοχή του.



Β.Κύρια σημεία διδασκαλίας:
-(20' λεπτά)-

1.Εισαγωγικά-Σύνδεση με την προηγούμενη διδακτική ενότητα:
-Ποιο οντολογικό πρόβλημα προσπάθησε να λύσει ο Πλάτων με τη θεωρία των ιδεών;
-Ποια άποψη έχει ο Πλάτων για τις γνώσεις που προκύπτουν από τις αισθήσεις;
-Ποιες ιδιότητες αποδίδει ο Πλάτων στις ιδέες;

2.Περί ψυχής.
α.Διττή η ανθρώπινη υπόσταση.Ψυχή-σώμα[=''σήμα''(τάφος)].
β.Περιαγωγή της ψυχής στους ουράνιους τόπους όπου γνώρισε τις ιδέες. Με τη φυσική γέννηση επέρχεται η ''λήθη των ιδεών''.
3.Η γνώση ως ανάμνηση.
α.Κατά τον μύθο του σπηλαίου ο φιλόσοφος είναι ο ''απελεύθερος δεσμώτης'', που γνωρίζει τις ιδέες και όχι τα ''είδωλα''.
β.Κατά τον μύθο του δούλου, με την κατάλληλη μέθοδο (την μαιευτική του Σωκράτους) επανέρχεται η ανάμνηση των ιδεών και υπό αυτή την έννοια η γνώση είναι ανάμνηση.
-(15΄ λεπτά)-
4.Αρκεσίλαος: Διευθυντής της Πλατωνικής Ακαδημίας (316-241 μ.Χ.).Εισηγητής της ριζοσπαστικής θεωρίας του Σκεπτικισμού =(Τίποτα δεν είναι αληθινό - τίποτα δεν μπορούμε να γνωρίσουμε).

Γ.Κριτική της πλατωνικής θεωρίας των ιδεών - Σύνδεση με την επόμενη διδακτική ενότητα:
Το επιχείρημα του τρίτου ανθρώπου, όπως αυτό διατυπώθηκε από τον Αριστοτέλη.




ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

(Προαιρετικά και κατ'επιλογή ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα:)

1.Συσχετισμός του υπ'αριθμόν 13 θέματος του σχολικού βιβλίου(σ.161) για την ετυμολογία της λέξεως αλήθεια (κατά Heidegger) με την αντίστοιχη ετυμολογία του ίδιου όρου κατά Πλάτωνα (στον ''γλωσσολογικό'' διάλογο Κρατύλος).

2.Άλλοι συμβολικοί μύθοι στα πλατωνικά έργα. Να καταγραφούν ορισμένοι καθώς και μια περίληψη για τον καθένα.

3.Γιατί θα ήταν φιλοσοφικά ατυχής ο χαρακτηρισμός ''ιδεαλιστής'' για τον Πλάτωνα;
Τι σημασία δίνεται στον όρο ιδέα σήμερα (μετά τον Hegel) και τι σημασία έδινε ο Πλάτων;



ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΑΦΟΡΜΗΣΕΙΣ

1.Ανάγνωση του κειμένου του Φαίδωνος (100 c4-e3) μτφ.Ι.Ν.Θεοδωρακόπουλου ,από το βιβλίο του καθηγητή ''Αξιολόγηση των μαθητών στο μάθημα της φιλοσοφίας'', (τεύχος Α).
Η συνάφεια απόλυτου και σχετικού και η διαδικασία εκφοράς αξιολογικών κρίσεων.

2.Ανάγνωση του κειμένου του Θεαίτητου (186 d2-187a6) μτφ.Ι.Ν.Θεοδωρακόπουλου, ο.π.,πρώτο συνοδευτικό κείμενο.
Η αδυναμία των αισθήσεων να προσφέρουν έγκυρη και ολοκληρωμένη γνώση και η προτεραιότητα εν προκειμένω των διαλογισμών.

3.Ποια η σημασία του αλληγορικού-παραβολικού λόγου (συν/υποδήλωση) στη φιλοσοφία; Η ιδιοτυπία των μύθων του Πλάτωνος και ο φιλοσοφικός εκσυμβολισμός τους.



Περιλήψεις ορισμένων πλατωνικών μύθων.

Ο μύθος της δημιουργίας των ανθρώπων. Όταν, κατά τον μύθο, δημιουργούνται τα όντα, στον Επιμηθέα ανατίθεται να τους μοιράσει τα διάφορα μέσα επιβίωσης και στον Προμηθέα το έργο του επόπτη-κριτή.
Ο μύθος της ψυχής. Η ψυχή μοιάζει με ηνίοχο και δυο γοργόφτερα άτια, που απαρτίζουν ένα ενιαίο σύνολο. Στην περίπτωση της θεϊκής ψυχής το σύνολο είναι το καλύτερο δυνατό.
Στην περίπτωση της ανθρώπινης ψυχής, ο ''ηνίοχος'' έχει να τιθασέψει δυο άτια με διαφορετικές ροπές. Όσο διατηρούν τα φτερά τους η ψυχή ''υπηρετεί'' το Σύμπαν, όταν πέσουν στη ''γη'',τότε αποκτά κανείς γήινο σώμα.
Ο μύθος των Τεττίγων. Σε τι συνίσταται η καλή γραφή; Πρόκειται για ένα από τα προβλήματα που η συζήτησή τους χαρίζει στον μορφωμένο άνθρωπο πραγματική ευχαρίστηση.
Αν δεν το προσέξουμε , αλλά αντίθετα προτιμήσουμε ...''τον ύπνο μέσα στη ζέστη του μεσημεριού'' τα τζιτζίκια (τέττιγες), που τραγουδούν πάνω από τα κεφάλι των θνητών, ίσως κάνουν ''δυσμενή αναφορά'' για μας στις αφέντρες τους τις Μούσες .
Ο μύθος του Θευθ. Όταν την Αίγυπτο την κυβερνούσαν οι θεοί, ο Θευθ επινόησε τη γραφή και την πρότεινε στον Άμμωνα ως μέσο βελτίωσης της μνήμης και της σοφίας των Αιγυπτίων.
Ο Άμμων εξέφρασε την αποδοκιμασία του λέγοντας ότι ,αντίθετα, η γραφή δεν βελτιώνει τη μνήμη αλλά κάνει τον άνθρωπο να παραμελεί την καλλιέργειά της και τον γεμίζει με την αβάσιμη περηφάνεια για τη ''σοφία'' του, αφού νομίζει ότι γνωρίζει, όσα διαβάζει ,ενώ ουσιαστικά ,αφού δεν τα έχει βιώσει ,δεν τα γνωρίζει.



ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΙ ΜΥΘΟΙ ΠΡΟΣ ΕΡΕΥΝΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ

Να βρουν και να δώσουν μια συνοπτική περίληψη για έναν από τους παρακάτω μύθους:

Ο μύθος του Ηρός, ο μύθος της Ατλαντίδος, ο μύθος του Ζαλμόξιδος, ο μύθος του Ατρέως και του Θυέστου, ο μύθος για τον ''πάνω'' και ''κάτω'' κόσμο, ο μύθος για την προέλευση του έρωτα (διακωμώδηση από τον Αριστοφάνη στο πλατωνικό Συμπόσιο).

Σχετική ενδεικτική βιβλιογραφία:

A.E.Taylor, Πλάτων, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης,Αθήνα, 1992.
J. A. Stewart, Myths of Plato.
Πλατωνικοί διάλογοι από την Βιβλιοθήκη Αρχαίων Συγγραφέων, εκδ.''Ι.Ζαχαρόπουλος''.


ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΥ ΜΥΘΟΥ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ

''Στα έγκατα της γης μέσα σε ένα σκοτεινό σπήλαιο, απομακρυσμένοι από την επιφάνεια και τον έξω κόσμο ζουν εγκλωβισμένοι από γεννήσεώς τους ορισμένοι δεσμώτες.
Δεν είναι σε θέση να έχουν οπτική επαφή με την άκρη του σπηλαίου, που οδηγεί στην έξοδο, καθώς τα δεσμά τους τους αναγκάζουν να είναι στραμμένοι προς τον εσωτερικό τοίχο του σπηλαίου, πάνω στον οποίο διακρίνουν μόνο κάποιες σκιές όσων γίνονται έξω.
Κάποτε ένας από αυτούς γίνεται απελεύθερος, κατορθώνοντας να λύσει τα δεσμά του και με πολύ μόχθο καταφέρνει να ανεβεί προς την έξοδο, ακολουθώντας το φως.
Όταν φτάνει στην επιφάνεια, στην αρχή το φως του Ήλιου τον τυφλώνει, αλλά σιγά-σιγά συνηθίζει στην θέα της αλήθειας και αποφασίζει να επιστρέψει στο σπήλαιο και να ανακοινώσει την αλήθεια στους λοιπούς δεσμώτες.
Ωστόσο, μόλις φτάνει και επιχειρεί να τους πει τι συμβαίνει πραγματικά, δεν δέχονται να τον ακολουθήσουν στο φως και τελικώς τον θανατώνουν.''
Εκσυμβολισμός του μύθου:
σπήλαιο: ο αισθητός κόσμος
έξω κόσμος: ο κόσμος των ιδεών
δεσμώτες: οι άνθρωποι (οι Αθηναίοι)
δεσμά: οι αισθήσεις
σκιές: τα απεικάσματα του αισθητού κόσμου
απελεύθερος: ο φιλόσοφος (ο Σωκράτης)
φως του Ήλιου: η γνώση της αλήθειας


ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ
MATRIX Νο1

Ο Τόμας Άντερσον, μια ''διάνοια'' στη χρήση Η/Υ και δεινός ''χάκερ'', ζη μια συνηθισμένη ζωή, μέχρι τη στιγμή που διαπιστώνει ότι, αυτό που αντιλαμβάνεται ως πραγματικό, είναι ένα εικονικό περιβάλλον, που υπάρχει στην τράπεζα πληροφοριών του συστήματος Μatrix.
Από τη στιγμή εκείνη έρχεται σε επικοινωνία με έναν αριθμό ανθρώπων-επαναστατών, που έχουν κατορθώσει να ξεφύγουν από το σύστημα, οι οποίοι αποκαλύπτουν πώς έχουν τα πράγματα:
Η εφιαλτική αλήθεια είναι πως οι μηχανές κατάφεραν σε κάποια φάση του παρελθόντος
και χειραφετήθηκαν, με αποτέλεσμα να εγκλωβίσουν εδώ και πολύν καιρό τους ανθρώπους.
Όλος ο πλανήτης είναι μια πελώρια ''μπαταρία'', από την οποία μέσα σε τεράστιες γυάλες κρέμονται τα εκατομμύρια των ανθρώπων, όλοι σε ημικωματώδη κατάσταση, καλωδιωμένοι από γεννήσεώς τους με το κεντρικό σύστημα. Ό,τι νοιώθουν να βιώνουν είναι στην ουσία εικονική πραγματικότητα. Το σύστημα ελέγχει τα πάντα και χρησιμοποιεί τη ζωτική ενέργεια των ανθρώπων ως τροφοδοσία:στην πραγματικότητα όλοι οι άνθρωποι έχουν μετατραπεί σε ''μπαταρίες''.
Ορισμένοι έχουν καταφύγει από τις αρχές του πολέμου ανθρώπων-μηχανών και ζουν στα έγκατα της γης δημιουργώντας μια κοινότητα επαναστατών-απελεύθερων, που πολεμούν το σύστημα.
Για να το πετύχουν όμως αυτό πρέπει να εξασκηθούν, να πιστέψουν απολύτως πως ό,τι ''ζουν'' στο Matrix είναι εικονικό, ώστε να λειτουργούν ως υπερήρωες, άφοβα. Διαφορετικά, επειδή τα πάντα προέρχονται από τον νου, αν δουν για παράδειγμα ότι ''σκοτώνονται'' θα πεθάνουν πραγματικά.
Αν τους ''τρυπήσει'' εικονικά ξίφος το σώμα τους θα αντιδράσει με πραγματική αιμοραγία κ.τ.π.
Κατά την ίδια λογική μέσα στο Matrix μπορούν να πετούν ή να εξαφανίζονται, να γκρεμίζουν κτίρια ή ό,τι άλλο επιτρέπουν οι ''κανόνες'' μιας εικονικής πραγματικότητας.
Σκοπός του πρωταγωνιστή, σύμφωνα με μια προφητεία, είναι να σώσει την ανθρωπότητα από το Μatrix.



ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ-ΕΚΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ

Είναι εμφανής η ομοιότητα του σεναρίου με τον πλατωνικό μύθο του σπηλαίου:
[σύστημα Matrix : σπήλαιο (=αισθητός κόσμος)
οι άνθρωποι του συστήματος: δεσμώτες (= γενικά οι άνθρωποι)
η υπό κατοχή γη: το φως του Ήλιου (=η αλήθεια)
οι επαναστάτες: απελεύθεροι (= φιλόσοφοι)]
Μερικές από τις φράσεις των διαλόγων της ταινίας είναι εξαιρετικά διαφωτιστικές εν προκειμένω.
Σε κάποιο σημείο αναφέρεται: ''Το σύστημα είναι παντού, μας περιβάλλει, όταν κοιτάς έξω από το παράθυρο, όταν πηγαίνεις στη δουλειά σου, στην εκκλησία, όταν πληρώνεις φόρους. Είναι ο κόσμος, που σου σκέπασε τα μάτια για να σε τυφλώσει από την αλήθεια. Ποια αλήθεια;
Ότι είσαι σκλάβος, όπως όλοι οι άλλοι γεννήθηκες στη σκλαβιά.Σε μια φυλακή που δεν γεύεσαι, δεν μυρίζεις, δεν αγγίζεις. Μια φυλακή για το μυαλό σου ... Δυστυχώς δεν μπορώ να σου πω τι είναι.
Πρέπει να το δεις μόνος σου (μαιευτική μέθοδος).
Σε άλλο σημείο παρουσιάζεται η ευκαιρία να επιλέξει κάποιος να μάθει να θυμάται ό,τι είδε (η γνώση ως ανάμνηση) ή να το ξεχάσει καθώς η αλήθεια είναι επίπονη:
''Αυτή είναι η πρώτη και τελευταία ευκαιρία. Μετά δεν υπάρχει γυρισμός.Έχεις να επιλέξεις ανάμεσα στη μνήμη ή τη λήθη.'' Και σε άλλο σημείο των διαλόγων: ''Δεν είπα ότι θα είναι εύκολο, είπα ότι θα είναι η αλήθεια.''
Ακόμη μεγαλύτερης φιλοσοφικης αξίας είναι η παρακάτω παρατήρηση: ''Πώς ορίζεις το αληθινό;
Αν αληθινό εννοείς αυτό που νοιώθεις (αισθήσεις) τότε αληθινό είναι τα ηλεκτρικά σήματα που ερμηνεύει ο εγκέφαλος.Υπάρχεις σαν μέρος μιας νευροπαρεμβατικής εξομοίωσης.''
Μέσα στην ταινία η αλήθεια αποκαλύπτεται σιγά-σιγά. Δεν είναι όλοι έτοιμοι να δουν τι συμβαίνει.Διαφωτιστικά είναι τα παρακάτω λόγια: ''Έχεις την όψη του ανθρώπου που πιστεύει ό,τι βλέπει, επειδή περιμένει να ξυπνήσει. Δεν μπορείς να εντοπίσεις τι ξέρεις, αλλά το νοιώθεις: Υπάρχει κάτι κακό στον κόσμο, δεν ξέρεις τι είναι ... η μνήμη παραμένει σαν θραύσμα στο μυαλό σου.''
''Πώς ξεχωρίζεις τον πραγματικό κόσμο από τον κόσμο των ονείρων;Είσαι ακόμη ''αγύμναστος'', τα μάτια σου δεν έχουν συνηθίσει να βλέπουν.''(Ο ήλιος της αλήθειας τυφλώνει τον αμύητο).
Ενδιαφέρον έχει και η δεύτερη ταινία της τριλογίας Matrix για τις σημειολογικές προεκτάσεις της ιδιαίτερα σχετικώς με το πρόσωπο του Neo , του ''σωτήρα'' της ανθρωπότητας.

MATRIX No 2
Στην δεύτερη ταινία έχει σημασία να προσέξουμε εκ νέου την ονοματολογία των πρωταγωνιστών
η οποία είναι σημασιολογικώς σπουδαία.
Ο αρχηγός των επαναστατών, που φέρνει στο προσκήνιο τον Neo , ονομάζεται Μορφέας, καθώς επαναφέρει από τον κόσμο των ονείρων στον κόσμο της αλήθειας και αντιστρόφως.
Η βοηθός, σύντροφος και σύμμαχος του Neo, ονομάζεται Τριάδα και συμπυκνώνει στον χαρακτήρα της όλα τα θετικά στοιχεία της ψυχής.
Το σκάφος που έχουν στη διάθεσή τους οι επαναστάτες με κυβερνήτη τον Μορφέα λέγεται Ναβουχοδονόσορ και αντιπροσωπεύει όλη την παλαιά ανθρώπινη γνώση.
Στη δεύτερη ταινία βρίσκουμε τον εκπρόσωπο του ''κακού'' με το αμφίσημο όνομα Μεροβίγγειος, να έχει ως σύζυγο, σχεδόν παγιδευμένη στον ''κάτω κόσμο'' την πανέμορφη αρχετυπική anima Περσεφόνη.
Όλη η δράση του δεύτερου μέρους οδηγεί στη λύση της προφητείας, η οποία αποδεικνύεται παγίδα.Το όνομα Neo (=Νέος), που απέκτησε ο ήρωας είναι και αυτό σημαντικό καθώς φαίνεται να έχουν προϋπάρξει πριν από αυτόν άλλοι πέντε επίδοξοι σωτήρες της υπνώττουσας ανθρωπότητας.
Μήπως ο αριθμός αυτός δεν είναι τυχαίος αλλά αναφέρεται στις προσωπικότητες του Προμηθέα, του Σωκράτη, του Βούδα, του Ιησού και του Μωάμεθ;
Παρουσιάζεται επίσης ένας μασσονικού τύπου ηγέτης ο Αρχιτέκτων, αρχετυπικός animus, ο οποίος αποκαλύπτει στον Neo ότι η παρουσία της προφητείας δεν ήταν παρά μια εναλλακτική του προγράμματος, ώστε κάθε πιθανός επαναστάτης, αναμορφωτής ή ''μεσσίας'' τελικά να οδηγείται στην ίδια έσχατη επιλογή: παγιδευμένος από την ίδια την ηθική ακεραιότητά του ,που τον κατέστησε κοσμοσωτήρα να οδηγείται στην αυτοθυσία(Καύκασος,κώνειον,σταύρωση).